Sağlık Bakanlığı bilgilerine nazaran ülkemizde 70bin diyaliz hastası olmasına rağmen, 28 bin civarında organ bekleyen var. Kalp ve karaciğer bekleyen hasta sayısı da 2500 kadardır. Bilhassa böbrek nakli bekleyen hastalar için ben bu sayının gerçekte daha fazla olduğuna inanıyorum. Böbrek nakline uygun olup da, organ nakline ulaşamayan yahut çıkmaz diye uğraşmak istemeyen kimi hastaların olduğunu düşünüyorum.

Batı ülkelerinin aksine, ülkemizde böbrek nakillerinin %80’i canlı vericilerden, %20’u beyin vefatı sonrası bağışlanan organlardan yapılmaktadır. 2022 yılında 3345’i (% 92) canlı vericili olmak üzere 3621 böbrek, 1479’u (% 91) canlı vericili olmak üzere 1610 karaciğer nakli yapılmıştır.   Yapılan başka solid organ nakilleriyle bu sayı 5269’a fakat ulaşmaktadır.

Organ bağışında aile sevgisi öne çıkıyor!

Aile bağlarının kuvvetli olduğu ülkemizde, sevdikleri insanların ömür koşullarını gören yakınları, yakınları için gönülden organ bağışına başvurmaktadırlar. Her ne kadar tek böbrekle kalmanın verici için hiçbir sakıncası olmamaktaysa da, bu süreç gerek ruhsal gerekse de fizyolojik olarak büyük bir fedakârlık gerektirmektedir. Verici ameliyatı da, vericiye hiçbir ziyanımız olmaması unsuruna bağlı olarak, biz cerrahlar için de epey gerilimli bir ameliyattır. Hâlbuki beyin mevti gelişen insanlarda, onlara çok saygılı davranmamıza, çok ihtimamlı ameliyat yapmamıza rağmen bir ziyan vermemiz kelam konusu değildir. Aslında toprak altında çürüyecek organları çıkartmak ve onlarla en az 5 bireye tekrar hayat vermek canlı vericili ameliyatlardan çok daha az gerilimlidir.

Yılda 7 ila 8 bin kişi organ bulamadığı için hayatını kaybediyor!

Ülkemizde yılda yaklaşık 5 binin biraz üzerinde organ nakli ameliyatı yapılmaktadır. Organ bulamadıkları için ölen insanları düşündükçe organ bağışının ehemmiyeti daha güzel anlaşılmaktadır. Ülkemizde organ bulamadığı için her yıl 7-8bin insanımız hayatını kaybetmektedir. Lakin, beyin vefatı sonrası bağışlanan organlarla yapılan nakillerin sayısı epeyce düşüktür. Son yıllarda bu sayıda artma olmasına rağmen, hala Batı ülkelerinin çok gerisindeyiz. Organ bağışında Avrupa Birliği Ülkeleri ortalaması milyon nüfus başına 25 iken ülkemizde bu sayı Sıhhat Bakanlığının son yıllarda yaptığı gayretler sonucu maalesef lakin 4.5’e yükselmiştir. Temel olarak Sıhhat Bakanlığından doktorlara, medya kuruluşlarından insanımıza kadar bu sayısı yükseltmek için gayret göstermemiz gerekmektedir.

Doktorlar beyin vefatı tanısı koymaya korkuyor!

Öncelikle bu süreçte nerelerde sorun olduğunu anlamamız gerekir. Sıhhat Bakanlığı bilgilerine nazaran ülkemizde 40bin civarında ağır bakım yatağı vardır. Batı ülkeleri standartlarına nazaran ağır bakım yatağı başına yılda 1 beyin mevti bildirimi olması gerekir. Maalesef 2022 yılında lakin 1711 beyin vefatı bildirimi olmuştur. Akla bu kadar az olmasının nedeni olarak beyin mevti tanısı konamaması geliyor. Halkımızın ön yargılarının tersine bir hastada beyin vefatı halinin oluşabilmesi için o şahsa ağır bakımda makûs bakılması değil, tersine onu yaşatmak hedefiyle çok âlâ bakılması gerekmektedir. Aksi takdirde o hastayı öbür organ yetmezlikleri nedeniyle erkenden kaybetmek mümkündür. Kanımca bu mümkünlük çok fazla değil. Artık ağır bakımlarımız daha donanımlı, ağır bakım tabiplerimiz daha bilgili. Esas neden, beyin mevti tanısı konamaması, teşhis koymadaki tereddütler ve kaygılardır. Özellikle ülkemizin doğu ve kırsal bölgelerinde hasta yakınlarından ürken doktorlar teşhis koymakta zorlanmaktadır.

Diyanet organ bağışını destekliyor!

Bence en kıymetli ve en kolay çözülebilecek basamak aile onayının alınması. Her ne kadar bu husustaki manilerin dinî nedenler ve toplumdaki ön yargılardan kaynaklandığı söylense de, temel nedenin insanların hayatta iken aile içinde bu mevzuların konuşulmaması ve bir kararın tabir edilmemesi olarak görüyorum. 2022 yılındaki 2bine yaklaşan beyin vefatı bildirime rağmen, lakin 289 kadar aile organ bağışına müsaade vermiş. Bu %17’lik bir orana karşılık gelmektedir. Batı ülkelerinde bu oran %60’lara çıkmaktadır. Organ nakli koordinatörlerinin karşılaştığı en büyük sorun ölen kişinin daha hayatta iken bu mevzuyu düşünmemiş olması ve bu bahisteki beyanını aile fertleriyle paylaşmamasıdır. Halkımıza organ bağışı ve beyin vefatı daha güzel anlatılsa halkımız bağış konusunda çok vericidir. Diyanet İşleri Başkanlığının da bu hususta olumlu birçok fetvasının olduğu düşünülürse, yapılacak şeyin bu mevzuyu daima gündemde tutmak, aile içinde konuşulmasını sağlamak olacağı kuşkusuzdur.

Bunun için görsel ve yazılı basında, televizyon dizilerinde ve sinemalarda, tahminen de en değerlisi okul müfredat programlarında bu bahislerin işlenmesi olacaktır. Organ bağışının yalnızca yılın bir haftasına sıkıştırılmadan tüm yıl boyunca yayılması daha büyük bir tesir bırakacaktır. Organ bağışı mevzularında güzel işler yapmış ülkelere bakıldığında organ bağışının okullarda işlendiğini ve böylelikle daha çocukken bu hususun aile içinde işlendiğini görüyoruz.

Ümitle bekleyen bir sürü insanı unutmayın!

Görüldüğü üzere organ bağışı birçok etmene bağlı karmaşık bir süreçtir. Her adımda atılacak adımın faydası olacaktır. Atılan adımlarda süreklilik ve kararlılık kıymetlidir. Lakin takılacak organlarla tekrar hayata dönecek insanların ümitle beklediğini unutmamak lazım. Bu nedenle daha hayatta iken organ bağış kararını vermek ve bu karar olumlu ise bunu aile fertleriyle gururla paylaşmak çok değerli. Bu karar için de hiçbir kuruluşa gitmeye gerek de yoktur. Yalnızca bu hoş kararı aile fertleriyle paylaşmak kâfi olacaktır.